4 KIỂU CHA MẸ PHỔ BIẾN TÁC ĐỘNG ĐẾN TÍNH CÁCH VÀ TƯƠNG LAI CỦA TRẺ

Không phải ngẫu nhiên mà các nhà khoa học cho rằng gia đình là môi trường quan trọng nhất cho sự trưởng thành của một đứa trẻ. Ở đó, cách dạy con của cha mẹ sẽ quyết định trẻ sẽ trở thành người như thế nào trong tương lai.

Trong bài viết này, chúng tôi sẽ chỉ ra 4 kiểu cha mẹ phổ biến có tác động mạnh mẽ đến sự hình thành nhân cách và tương lai sau này của trẻ dựa trên những bằng chứng khoa học.

1. Nghiên cứu nói gì về những kiểu nuôi dạy con của cha mẹ?

Nhiều nhà nghiên cứu tâm lý học đã chứng minh rằng kiểu nuôi dạy con của cha mẹ ảnh hưởng rất lớn đến con cái. Diana Baumrind thực hiện nghiên cứu trên 100 cha mẹ và chỉ ra có 4 khía cạnh cốt lõi trong cách dạy con của cha mẹ là:

• Phương pháp kỷ luật.
• Mức độ ấm áp của tình yêu thương.
• Cách thức giao tiếp.
• Sự đòi hỏi và kiểm soát.

Dựa trên khía cạnh này, Baumrind đã tìm ra 3 phong cách nuôi dạy con chủ yếu (mà trong bài viết này chúng tôi gọi là kiểu cha mẹ phổ biến). Sau này một nhà nghiên cứu khác đã chỉ ra một kiểu cha mẹ thứ tư. Đừng rời mắt, tất cả những kiểu cha mẹ này sẽ được chúng tôi chia sẻ trong phần tiếp theo của bài viết.

2. 4 kiểu cha mẹ phổ biến và những biểu hiện tính cách của trẻ

2.1. Kiểu cha mẹ độc đoán (Authoritarian parenting)

Đặc điểm nổi bật của cha mẹ độc đoán là sự đòi hỏi và yêu cầu cao ở trẻ. Vì muốn con phải trở thành người thành đạt, xuất chúng, họ bắt trẻ phải tuân theo những “chỉ đạo” của mình. Châm ngôn quen thuộc của kiểu bố mẹ này là “thương cho roi cho vọt”.

Tuy đặt ra yêu cầu khắt khe ở trẻ, bố mẹ độc đoán ít khi giải thích lý do tại sao con phải làm như vậy. Họ cũng không đưa ra bất kỳ hướng dẫn nào để con thực hiện những yêu cầu của mình. Nếu trẻ có hỏi, họ nói rằng “Lời bố mẹ nói thì phải nghe theo, không cần nói nhiều”. 

Nếu trẻ làm sai, họ sẵn sàng trừng phạt thay vì kỷ luật và trẻ sẽ nhận sự chỉ trích rất nhiều. Bố mẹ độc đoán thường được đánh giá là lạnh lùng, khó gần và vô cùng nghiêm khắc. Họ hay cằn nhằn và la mắng con hơn là khuyến khích và khen ngợi.

Ảnh hưởng đến trẻ: Trẻ được nuôi dạy bởi cha mẹ độc đoán tuy ngoan ngoãn và tài giỏi nhưng lại thiếu tự tin trong những quyết định; hay lo âu; thường tự chỉ trích bản thân nhiều và ít hạnh phúc hơn.  

2.2. Kiểu cha mẹ quyết đoán, thấu hiểu (Authoritative parenting)

Bố mẹ quyết đoán cũng hay đưa ra những yêu cầu cao dành cho trẻ. Tuy nhiên họ luôn lấy trẻ làm trung tâm và cư xử theo cách dân chủ hơn. 

Các yêu cầu trẻ cần làm luôn đi kèm với sự hướng dẫn, giải thích mục đích của hành động. Họ cũng luôn ở bên cho phép con cái bày tỏ ý kiến và lắng nghe chúng; cùng con thảo luận về những quyết định và sẵn sàng hỗ trợ con khi cần.  

Dù đã thiết lập những quy tắc kỷ luật nhất định nhưng khi trẻ làm sai, bố mẹ cũng rất linh hoạt trong các hình thức kỷ luật. Họ có xu hướng dạy dỗ con làm tốt hơn trong lần sau. Mục tiêu cuối cùng của cha mẹ quyết đoán là dạy trẻ trở thành người tự chủ trong cuộc sống. 

Ảnh hưởng đến trẻ: Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng cách dạy con quyết đoán khiến đứa trẻ cảm nhận tốt về bản thân mình, tự tin hơn trong các năng lực xã hội; cách thức tương tác với các mối quan hệ xung quanh cũng hài hòa, thân thiện. 

Tham khảo thêm: Cách kết nối với con bắng sự thấu hiểu.

2.3. Kiểu cha mẹ dễ dãi, nuông chiều (Permissive parenting) 

Đối lập với cha mẹ độc đoán, cha mẹ dễ dãi rất hiếm khi đặt ra nhiều kỳ vọng và bắt con phải làm theo. Họ cũng đưa ra các hình thức kỷ luật nhưng cũng ít khi kiểm tra trẻ có làm theo hay không.

Ở những cha mẹ này, họ đóng vai trò như một người bạn đồng hành với con hơn là một phụ huynh. Họ coi trọng quyền tự do của trẻ và thường xuyên trò chuyện một cách gần gũi với con. Cha mẹ dễ dãi thường đáp ứng nhu cầu của con nhiều hơn là đòi hỏi ở chúng.

Ảnh hưởng ở trẻ: Bởi vì cha mẹ dễ dãi có xu hướng không đòi hỏi cao, việc kiểm soát hành vi của trẻ và vạch ra ranh giới trong các mối quan hệ của trẻ trở nên khó khăn hơn nhiều. 

Nghiên cứu của Chen (2002) cũng cho thấy trẻ được nuôi dạy bởi cha mẹ dễ dãi giảm sút năng lực xã hội và thành tích học tập. Trẻ cũng có biểu hiện của sự phụ thuộc, tính bốc đồng và sự tự chủ thấp. 

2.4. Kiểu cha mẹ bỏ mặc, vô tâm (Uninvolved parenting)

Kiểu cha mẹ bỏ mặc thường không có bất kỳ đòi hỏi nào ở trẻ, cũng không thể hiện sự quan tâm nhiều đến con. Một mặt, họ vẫn đáp ứng những nhu cầu cơ bản của trẻ như ăn, uống, chỗ ở, học hành nhưng có xu hướng bỏ mặc những nhu cầu khác. Cụ thể:

• Hành động xa cách về mặt tình cảm đối với con cái, thể hiện ít tình cảm thân mật, gần gũi với con.
• Hạn chế tương tác với con cái vì họ quá bận bịu, loay hoay với những vấn đề riêng của mình.
• Không có sự giám sát,  kỳ vọng nào về hành vi ứng xử với con.
• Bỏ qua các sự kiện liên quan đến học tập của con như họp phụ huynh.

Ảnh hưởng ở trẻ: Bởi vì một đứa trẻ rất cần sự phụ thuộc nhiều ở cha mẹ, nhưng cha mẹ bỏ mặc, không đòi hỏi cũng không đáp ứng đủ các nhu cầu của con, trẻ trưởng thành thiếu sự tự chủ, thiếu tự tôn và kém năng lực hơn các bạn khác. 

Ngoài ra, trẻ cũng có biểu hiện hành vi hung hăng, gây hấn, thù địch và kiểm soát cảm xúc kém.

3. Kiểu cha mẹ nào ảnh hưởng tích cực nhất đến tương lai của trẻ?

Qua phân tích về 4 kiểu cha mẹ kể trên, có thể thấy rằng kiểu nuôi dạy quyết đoán tác động tích cực nhất đến sự hình thành nhân cách và tương lai sau này của con.

Cụ thể, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ được nuôi dạy bởi cha mẹ quyết đoán hình thành sự nhìn nhận tích cực hơn vào khả năng của mình. Trong việc học tập, con cũng tự tin thể hiện năng lực của bản thân. 

Ngoài ra, cách nuôi dạy quyết đoán giúp con tự chủ hơn về mặt cảm xúc, có khả năng điều chỉnh cảm xúc tốt hơn. Từ đó trẻ ứng xử tốt hơn với mọi người và gắn bó an toàn với các mối quan hệ thân mật khi trưởng thành.

Lý do tại sao kiểu cha mẹ quyết đoán lại giúp trẻ trưởng thành một cách tích cực như vậy?

Câu trả lời là vì các phụ huynh quyết đoán rất hiểu lý lẽ và công bằng và giải thích với con mỗi khi đưa ra bất cứ yêu cầu gì.

Nhờ vậy, đứa trẻ luôn hiểu được lý do cho những hành động mình làm. Chúng cũng được cho phép bày tỏ quan điểm của mình và được lắng nghe một cách tôn trọng. Từ đó, thay vì tuân theo vì sự bị phạt, trẻ sẽ tự nguyện làm theo và sẵn sàng đón nhận mọi kết quả.

4. Tổng kết

Có thể thấy kiểu cha mẹ quyết đoán giúp con trưởng thành một cách vững vàng, nhưng không phải bố mẹ nào cũng cư xử được như vậy. 

Việc dạy con là một hành trình dài và chúng tôi hy vọng bố mẹ hãy luôn thay đổi bản thân để tạo nên những ảnh hưởng tích cực ở con, dù là những việc nhỏ nhất. Sự thành công của trẻ không chỉ là ở địa vị mà con thật sự được sống hạnh phúc trọn vẹn.

Tham khảo thêm: Tò mò 10 cách dạy con của người Do Thái khiến cả thế giới ngưỡng mộ.