CÂU HỎI TU TỪ KHÁI NIỆM, TÁC DỤNG VÀ PHÂN LOẠI CHI TIẾT

Câu hỏi tu từ là một biện pháp nghệ thuật được sử dụng phổ biến trong cả văn nói và văn viết của tiếng Việt, với mục đích nhấn mạnh, làm rõ ý hoặc để nối câu… Để hiểu rõ hơn về câu hỏi tu từ là gì? Cách sử dụng như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Câu hỏi tu từ nghĩa là gì?

Để đưa ra được định nghĩa chính xác về câu hỏi tu từ, bạn cần phải nắm vững bản chất của loại câu này. Chúng ta vẫn hay dùng loại câu này trong các trường hợp khác nhau. Tương tự như phép so sánh, ẩn dụ, nhân hóa, hoán dụ… câu hỏi tu từ là một biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn học của tiếng Việt.

Câu hỏi tu từ là một dạng câu hỏi được đưa ra không nhằm mục đích thu thập thông tin bởi câu trả lời đã xuất hiện một phần trong câu hỏi. Loại câu này sẽ biểu đạt các ý nghĩa khác nhau tùy thuộc vào hoàn cảnh, ngữ cảnh mà nó được đặt vào. Đôi khi chỉ đơn thuần như một câu chào hỏi xã giao, một câu mang ý nghĩa nhấn mạnh hay một câu dạng mỉa mai.

Bạn sẽ bắt gặp câu hỏi tu từ trong văn học như:

“Mơ khách đường xa, khách đường xa

Áo em trắng quá nhìn không ra

Ở đây sương khói mờ nhân ảnh

Ai biết tình ai có đậm đà?“

(Hàn Mặc Tử)

2. Đặc điểm nhận dạng của câu hỏi tu từ

Sau khi đã nắm vững định nghĩa của dạng câu hỏi tu từ, bạn cần phải hiểu và nhận dạng chính xác biện pháp nghệ thuật này trong các câu văn:

• Về mặt hình thức, loại câu này không khác một câu nghi vấn bình thường, khi cũng có đầy đủ các bộ phận trong câu và có dấu “?” cuối câu.
• Về ý nghĩa của câu hỏi tu từ sẽ khác so với câu nghi vấn. Câu nghi vấn được đặt ra nhằm mục đích thu nhận thông tin. Câu hỏi tu từ lại mang ý nghĩa nhấn mạnh, khẳng định hoặc mang nghĩa mà người viết hoặc nói muốn đề cập. Thường để xác định nghĩa của loại câu này, người nghe/đọc cần phải xem ngữ cảnh của câu để có thông tin chính xác.
• Cơ bản hầu hết thông tin cần được truyền đạt trong loại câu này đều dễ hiểu, dễ tiếp thu chỉ cần bạn xác định đúng  bối cảnh, ngữ cảnh mà câu hỏi tu từ được đưa ra.
• Thông tin biểu đạt của dạng câu này luôn mang ý nghĩa tượng trưng cho một vấn đề nào đó đã được nêu ra trong mệnh đề trước đó.
• Mang mục đích diễn tả ý nghĩa ẩn dụ với sắc thái biểu cảm theo tâm lý của người nói/người viết.
• Ý của câu hỏi tu từ cũng khá đa dạng vì đôi khi nó mang ý phủ định với nội dung mà người viết muốn đề cập trong đoạn văn.

3. Câu hỏi tu từ có tác dụng gì?

Bản chất câu hỏi tu từ chính là một biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn nói hoặc văn viết. Do đó chắc chắn nó sẽ có tác dụng gia tăng hiệu quả giao tiếp và đọc hiểu. 

3.1. Nhấn mạnh vào nội dung

Dù được sử dụng với mục đích nào thì tác dụng chính của các câu hỏi tu từ là nhấn mạnh vào phần nội dung, ý nghĩa và thông tin mà người viết hoặc người nói muốn truyền tải.

Người đọc, người nghe có thể tập trung vào những từ muốn nhấn mạnh, thay vì dành thời gian để thâu tóm tất cả ý của cả đoạn. Đây cũng là cách giúp người đọc nắm bắt được chính xác những điều mà người viết, người nói đang muốn trình bày.

3.2. Đoạn văn trở nên hấp dẫn, cuốn hút

Khi đọc một đoạn văn hay nghe một chuyện có sử dụng biện pháp tu từ này, chắc chắn bạn sẽ cảm thấy câu văn đó trở lên sinh động, hấp dẫn, rõ ý và có phần trực quan hơn so với những câu văn bình thường khác.

Chính vì vậy, khi sử dụng thành thạo và linh hoạt dạng câu hỏi tu từ này, bạn sẽ cảm thấy các sắc thái ý nghĩa trong các câu trở lên phong phú và đa dạng hơn.

3.3. Gây tò mò cho người nghe, người đọc

Ngoài ra, người nghe, đọc cũng cảm thấy thích thú, tò mò hơn khi bắt gặp dạng câu hỏi này. Họ sẽ được thoải mái suy nghĩ và đoán xem đối phương đang muốn thể hiện điều gì với mình. Điều này sẽ thúc đẩy người nghe, ngược đọc chú ý và tập trung vào cuộc hội thoại hay đoạn văn hơn.

Mặc dù mang đến sự ấn tượng trong cách hành văn, nhưng không vì thế mà bạn lạm dụng, sử dụng loại câu này quá nhiều, bởi vì nó có thể gây tác dụng ngược. Người nghe hoặc người viết sẽ cảm thấy bối rối và khó chịu hay loạn ý tượng khi phải chứng kiến quá nhiều câu hỏi tu từ trong một đoạn văn ngắn.

4. Các loại câu hỏi tu từ thường gặp

Trong tiếng Việt, có hai dạng câu hỏi tu từ thường gặp bao gồm câu dạng khẳng định và dạng phụ định. Cách sử dụng hai loại câu này tùy thuộc vào mục đích của người nói hoặc người viết.

4.1. Câu hỏi tu từ dạng khẳng định

Đây là câu mang ý nghĩa khẳng định lại điều mà mệnh đề trước đó đã nêu. Câu được sử dụng khi người nói hoặc người viết muốn nhấn mạnh ý, thông điệp trong câu mà họ muốn truyền tải.

4.2. Câu hỏi tu từ dạng phủ định

Đây là một dạng câu tương đối hay gặp trong các hành văn hay cách nói chuyện của nhiều người. Những câu này thường mang mục đích nhận mạnh vào ý kiến, quan điểm tương phản với ý của mệnh đề nêu ra trước đó. Có thể trong câu xuất hiện hoặc không những từ mang ý nghĩa phủ định.

5. Cách viết một câu hỏi tu từ hoàn chỉnh

Như đã trình bày ở trên, câu hỏi tu từ đóng vị trí quan trọng trong mỗi bài văn, câu chuyện. Nếu không biết cách viết sao cho linh hoạt thì sẽ làm mất ý nghĩa của loại câu này. Nói cách khác, khi bạn làm không tới thì mọi thứ sẽ trở lên xáo trộn và khó hiểu. Vậy đâu là cách viết một câu hỏi tu từ hoàn hảo?

Nếu đang loay hoay không biết nên viết như thế nào, bạn có thể làm theo một vài bước sau:

• Dựa vào kết cấu câu chuyện, đoạn văn, hãy tự đặt ra một câu hỏi thông thường
• Bạn muốn viết câu hỏi đó để làm gì? Hãy đưa ý tưởng, nội dung của câu trả lời vào chính câu hỏi đó sao cho hợp lý. Đảm bảo rằng, mục đích của nó chính là nhấn mạnh lại nội dung đã được trình bày trong mệnh đề trước đó.
• Có thể linh hoạt sử dụng những từ ngữ mang tính chất biểu đạt khẳng định hoặc phủ định trong câu. Bạn có thể sử dụng khéo léo các từ như “làm sao”, “tại sao”, “có thể”, “có phải”… để câu văn thêm phần phong phú và đa dạng.

Ví dụ:

Làm sao chúng ta có thể cải thiện cuộc sống hiện tại?

Tại sao chúng ta cần học từ vựng tiếng Anh hàng ngày?

Con người như thế nào đã tiến bộ trong sự phát triển của công nghệ trong những năm qua?

Cuộc sống như thế nào nếu không có tình yêu?

Có thể chúng ta sống mà không cần vật chất?

Có thể tình yêu tồn tại mà không có sự quan tâm?

Lưu ý: Khi đặt câu hỏi tu từ, bên cạnh việc sử dụng nội dung sao cho phù hợp với ngữ cảnh, văn phong, bạn cần đảm bảo rằng ý nghĩa, từ ngữ phải đơn giản, dễ hiểu, dễ đọc. Điều này sẽ giúp người nghe, người đọc có thể hiểu ngay điều bạn muốn trình bày cũng như việc truyền đạt thông tin xuyên suốt và không đứt quãng chỉ vì câu hỏi của bạn.

6. Lời kết

Câu hỏi tu từ là một biện pháp nghệ thuật giúp đoạn văn, hội thoại trở lên sống động và hấp dẫn hơn. Tùy thuộc vào ngữ cảnh mà bạn có thể đưa ra những câu hỏi phù hợp, nhằm thúc đẩy mọi người tư duy cũng như tập trung hơn vào điều mà bạn đang muốn diễn tả.

Mong rằng với những chia sẻ trên, bạn đã hiểu thêm về một dạng tu từ thường gặp trong tiếng Việt và cách sử dụng chúng sao cho hiệu quả và chính xác.

Tham khảo thêm: Phân biệt biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ dễ dàng, dễ hiểu.